รีวิวหนังสือ: Homo Deus – A Brief History of Tomorrow

บทที่ 3 : The Human Spark

มนุษย์คือสิ่งมีชีวิตที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก อันนี้ไม่ต้องสงสัย

แต่เพราะอะไร? อะไรทำให้มันมาถึงจุดนี้?

เพราะมนุษย์ มีกำลังและมีอำนาจ มากกว่าหมูที่เลี้ยงอยู่ในเล้างั้นหรือ?

หากเป็นเช่นนั้น ถ้าพละกำลังที่มากกว่านำมาซึ่งสิทธิ์ที่มากกว่า  (Might makes right) ก็แสดงว่า การที่อเมริกามีอำนาจมากกว่าอัฟกานิสถาน มันทำให้คนอเมริกามีคุณค่ามากกว่าหรือไม่?

แน่นอน ในทางปฏิบัติ คนอเมริกามีคุณค่ามากกว่าอัฟกานิสถาน เพราะมีเงินเยอะแยะมากมายใช้ไปในการลงทุนการศึกษา สุขภาพ ความปลอดภัย ให้กับอเมริกันชน มากกว่าชาวอัฟกัน

ดังนั้นถ้าคนอเมริกาถูกฆ่าไปหนึ่ง ก็คง”เป็นเรื่อง” มากกว่าที่ชาวอัฟกันหนึ่งคนโดนฆ่า

เราใช้อะไรมาตัดสินคุณค่าของคน?

ขั้นแรก ลองย้อนมาเทียบเรากับสัตว์ชนิดอื่นๆก่อน

เวลาเราพูดว่าเรามีคุณค่า มากกว่าหมูหรือ มากกว่าไก่ …

เราอาจจะกำลังสื่อว่า เรา’เชื่อ’ ว่ามีอะไรบางอย่างในตัวเราที่พิเศษกว่าพวกมัน

เรามีสิ่งพิเศษ ที่พวกมันไม่มี สิ่งพิเศษนี้ ทำให้เรามีคุณค่ามากกว่า

คำถามคือ สิ่งที่พิเศษที่มีเฉพาะในมนุษย์นั้น คืออะไร (What is this unique human spark?)

ในมุมของศาสนาดั้งเดิมที่นับถือพระเจ้า (Traditional Monotheist) คำตอบนั้นก็คือ มนุษย์มีจิตวิญญาณอมตะ (Eternal soul) ดังนั้นแม้กายหยาบจะสลาย แต่ Soul ยังคงอยู่ มันยังมีการเดินทางสู่การไถ่บาปและดินแดนของพระเจ้า ( realm of god )

ในขณะที่ หมู หรือ ไก้ ไม่มีวิญญาณ เมื่อมันตายไป มันก็ว่างเปล่า เราจึงไม่ต้องไปแคร์ชีวิตพวกมัน

ปัญหาคือ ความเจริญก้าวหน้าของวิทยาศาสตร์ จนถึงต้องนี้ ก็ยังหา ‘วิญญาณ’ ไม่เจอ

โอเค อาจจะอ้างได้ว่าความเจริญยังไม่ก้าวหน้าขนาดนั้น สิ่งที่เราต้องทำคือหามันต่อไป (ไม่เชื่ออย่าลบหลู่)

ไม่เจอ ไม่ได้แปลว่าไม่มี

ประเด็นคือ นอกจากวิทยาศาสตร์ยังคงหาสิ่งที่เรียกว่าวิญญาณไม่เจอแล้ว  ยังมี อีกข้อแย้งสำคัญคือ  มันมีทฤษฏีหนึ่งที่ขัดกับความเชื่อเรื่องวิญญาณ

ทฤษฏีนั้นคือ ทฤษฎีวิวัฒนาการ  (Theory of Evolution)

Who’s Afraid of Charles Darwin

ผลสำรวจ ปี 2012 จาก Gallup พบว่า มีคนอเมริกาเพียง 15% ที่เชื่อในทฏษฎีวิวัฒนาการ และส่วนใหญ่ไม่เชื่อ Natural evolution เลย โดยไม่สำคัญว่าคุณจะเรียนสูงแค่ไหน มีคนเรียนจบสูงๆมากมายที่ไม่เชื่อทฤษฎีนี้

ที่น่าสนใจคือ ทฎษฎี Natural selection นั้นดูเป็นอะไรที่ทื่อๆ ตรงไปตรงมา หลัก Survival of the fittest ก็ดูเป็นอะไรที่ common sense มากๆ (สิ่งมีชีวิตที่ปรับตัวอยู่รอดได้เก่งกว่า ก็มีโอกาสอยู่รอดมากกว่า) แต่ทำไมทฏษฎีนี้จึงมีคนต่อต้านมากมาย?

ทำไมไม่ไปต่อต้าน ทฤษฎีสัมพันธภาพ? ทำไมไม่ไปต่อต้านทฤษฎี Quantum?

อย่างในทฤษฎี General relativity  มันถึงขั้นบอกว่าคุณสามารถยืดหดกาลเวลาได้ มันน่ากลัว เข้าใจยาก และแปลกกว่าตั้งเยอะ หรือใน Quantum ที่บอกว่าแมวตัวนึงมีสถานะได้ทั้งเป็นหรือตายในเวลาเดียวกัน ก็ดูน่ากลัวกว่าตั้งเยอะ

ทำไมทฤษฎีของ Charles Darwin จึงยังโดนต่อต้านเรื่อยๆ?

มันอาจเป็นเพราะ Theory of Evolution ตั้งอยู่ในพิ้นฐานที่ว่า วิญญาณไม่มีจริง (There is no soul) ซึ่งเป็นความคิดที่อันตรายมากในชาวคริสหรืออิสลามที่เคร่งครัด หรือในคนที่เชื่อว่ามนุษย์แต่ละคนนั้นมี แก่นเอกลักษณ์สำคัญอยู่ภายใน (Individual essence) ที่ เป็นเช่นนั้นอยู่ตลอดช่วงชีวิต และไปถึงหลังความตาย

Individual = in-dividual = my self is not divisible ->ตลอดช่วงที่ฉันเกิด และหลังความตาย ตัวฉันคืออันหนึ่งอันเดียว แบ่งแย่งไม่ได้ ฉันก็คือฉัน

ในช่วงชีวิตตั้งแต่เกิดจนตาย ฉันก็มีอยู่ Soul เดียว ไม่เปลี่ยนแปลง แม้ร่างกายจะชราภาพลง แม้อุปนิสัยจะเปลี่ยนไปตามอายุ แต่’แก่น’ ของฉัน มันไม่เปลี่ยนแปลง

ในขณะที่ Evolution บอกเราว่า สิ่งมีชีวิตทุกชนิดประกอบขึ้นจากส่วนเล็กๆต่างๆที่กระจัดกระจายและประกอบเข้าด้วยกัน

เช่น ช้างตัวหนึ่งได้ผ่านกระบวนการวิวัฒนนาการมายาวนานจากสัตว์โบรารณ ผ่านการคัดเลือก ผ่านการผสมรวม การประสานแยก ของ Gene มานับไม่ถ้วน  (new combination of gene and split)  จนพัฒนามาเป็นช้างในปัจจุบัน

หรือ ดวงตามนุษย์นั้นก็พัฒนามาจากอวัยวะรับแสงของสัตว์เซลเดียว ที่ค่อยๆ Take shape and form ในช่วงหลายร้อยล้านปีที่ผ่านมา ค่อยเกิดมาเป็นส่วนต่างๆ เช่น retina เลนต์ตา กระจกตา รวมๆเป็นตามนุษย์ในปัจจุบัน

ปัญหาคือถ้า Soul มีจริง แสดงว่า ดวงตาของมนุษย์นั้น เป็นส่วนหนึ่งของแก่น (Soul) ของมนุษย์ ก็แสดงว่ามันไม่สามารถแบ่งแยกได้แล้ว มันเปลี่ยนแปลงไม่ได้ เราไม่สามารถพูดได้ ว่าดวงตา sapiens พัฒนามาจาก Homo erectus อีกที 

ดวงตาของ Sapiens ก็เป็นของ Sapiens อยู่เดิม ไม่มีทางที่มันจะเริ่มเกิดจากความเปลี่ยนแปลงจากสัตว์เซลเดียวเมื่อหลายล้านปีก่อน

ด้วยเหตุ Evolution จึงไม่สามารถ ยอมรับการมีอยู่ของ soul ได้ 

และ Soul ก็ไม่สามารถใช้หลัก Evolution อธิบายได้เช่นกัน

คุณอาจจะบอกว่า Soul เกิดจากว่า อยู่มาวันหนึ่งมันก็เกิดขึ้นมาเอง  (one bright day) แต่ one bright day นั้นคืออะไร?

แสดงว่าเราอาจเคยมีพ่อแม่ที่ไม่มี soul แล้วอยู่ดีๆ ก็มีมนุษย์รุ่นแรกที่มี soul ออกมา? 

ชีววิทยาอธิบายได้ว่าทำไมเด็กคนนี้เกิดมาตาไม่เหมือนพ่อแม่ แต่คงอธิบายไม่ได้ว่าทำไมอยู่ดีๆเด็กคนนี้ก็มี soul เกิดขึ้นมา

ในมุมของ Evolution สิ่งที่ใกล้เคียงที่สุดกับเรื่อง ‘แก่นของมนุษย์’ ก็คือ DNA ซึ่ง DNA นั้นเป็นส่วนที่เกิดการ mutation มากมาย ไม่ใช่อะไรที่ ‘ไม่เปลี่ยนแปลง และอยู่เป็นนิรัน’ ดังเช่นจิตวิญญาณ

Why the Stock Exchange has no consciousness

Ok ถ้าคุณไม่ซื้อเรื่องวิญญาณแต่แรก คุณอาจจะบอกว่าที่มนุษวิเศษวิโส ได้นั้น เป็นเพราะเรามี Conscious mind (การรู้ตัวเอง – สติ)

Consciousness ไม่ใช่สิ่งลี้ลับใดๆ เราต่างรู้จักมัน มันไม่ใช่ organ ใดอันหนึ่ง มันคือ การไหลของประสบการณ์ที่เรารู้สึกได้  ( Flow of subjective experience )

ในเรื่อง Soul อาจมีหลายๆคนไม่เห็นด้วย

แต่ในเรื่อง conscious ทุกคนต้องมี ทุกคนรู้สึกมัน และคงไม่มีใครปฏิเสธ

Conscious ประกอบด้วยองค์ประกอบสองอย่างหลัก Sensation (ความรู้สึก) and Desire (ความปรารถนา) 

หุ่นยนไม่มี conscious เพราะหุ่นยนดูดฝุ่น มันคงไม่ได้มีความรู้สึกใดๆ และคงไม่มีความปรารถนาใดๆ

แต่ในสัตว์ ดังที่ Harari Discuss ไปก่อนหน้าว่า Sensation and Emotion คือ Biochemical data-processing algorithm  ดังนั้น มันก็น่าจะมี conscious ด้วย เหมือนที่เรามี 

เพื่อเป็นการหาคำตอบ ว่าสัตว์ชนิดอื่นๆ มีความรู้ตัว เหมือนมนุษย์หรือไม่

เราต้องมาหาคำตอบกันก่อนว่า Mind (จิตใจ) ทำหน้าที่อย่างไร ?

ซึ่งนักวิทยาศาสตร์ยังรู้คำตอบน้อยมากเกี่ยวกับ Mind and Consciousness เรารู้ว่ามันเกิดจาก Electrochemical Reaction ในสมอง แต่ก็ยังไม่มีใครรู้อยู่ดีว่า ไอ้ ปฏิกิริยานี้ ที่เกิดในส่วนต่างๆของสมอง ทำให้เรา “รู้สึกว่าเรามีตัวตน”ได้อย่างไร

ด้วยเทคโนโลยี fMRI scan เรารู้ว่าสมองแต่ละส่วน เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับอารมต่างๆยังไง เรารู้ด้วยซ้ำว่า สมองส่วนนี้สัมพันธ์กับคำว่า ฺBill Clinton  อีกส่วนสัมพันกับคำว่า Homer simpson เรารู้ว่าเวลาเราโกรธ สมองส่วนไหนจะส่องสว่าง (ทำงาน/ Light up) มากขึ้น

ความก้าวหน้าเรื่องสมองนี้ ไปถึงขั้นที่นักวิทยาศาสตร์สามารถทำนายอารมความรู้สึกคนได้ เพียงแค่ดู Light up area in the brain

เรารู้ว่าเวลาคนโกรธ เซลล์สมองส่วนไหนจะทำงานมาก 

แต่ การทำงานบริเวณนี้ ทำให้เราเกิดอารมณ์โกรธได้ยังไง อันนี้เรายังไม่รู้

ความซับซ้อนนี้ มี Model ที่คล้ายๆกัน แต่มันก็อธิบายที่มาของ Consciousness ไม่ได้

เช่น ในตลาดหุ้น เวลาหุ้นหนึ่งตัวมีการซื้อขายหนึ่งครั้ง มันเข้าใจง่ายๆ แต่เมื่อเกิดการซื้อขายนับล้านครั้งด้วยเวลารวดเร็ว มันก็ไม่มีใครที่จะเข้าใจความซับซ้อนของตลาดหุ้นได้ 

สิ่งที่เกิดในตลาดหุ้น ก็คือการทำงานของ Electronic signals ที่ซับซ้อน ซึ่งไม่มีใครเข้าใจ

ถ้าสมมติทุกคนพร้อมใจกันขายหุ้น มันก็จะเกิดวิกฤติ แต่ถามว่าตัวตลาดหุ้นเกิด “ความรู้ตัว” มั้ย ว่าตัวมันวิกฤติแล้ว ก็ไม่ คำว่า วิกฤติ มันคือคำที่มนุษย์เอาอธิบายเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นแล้วเท่านั้น

แต่ ความโกรธ ของมนุษย์ ที่เกิดจากการทำงานของเซล์ประสาทนับล้านๆตัวนั้น เป็นของจริง ทำไมเซลล์ที่ทำงานมากมายนี้ มันต้องทำให้เรารู้ตัวด้วย…

ในปี 2016 ที่หนังสือเล่มนี้เขียนขึ้น มันก็ยังคงไม่มีคำตอบใดให้เรื่องนี้

The Equation of Life

นักวิทยาศาสตร์ยังไม่รู้ว่า กลุ่มกระแสไฟฟ้าที่เกิดจาก Neuron ทำงาน ให้เกิดความรู้สึก (Emotion & Consciousness)ได้อย่างไร

และยิ่งไปกว่านั้น การมีอยู่ของความรู้สึก มีประโยชน์อะไร? เรามีความรู้สึก กลัว โกรธ เศ้รา สุขใจ เหนื่อย หิว กระหาย ไปเพื่ออะไร?

คำตอบนั้นดูเหมือนง่าย เรามีความรู้สึกเพื่อการอยู่รอด ถ้าเราหิว เราก็จะไม่ไปหาอาหาร ถ้าเราไม่เจ็บ เราก็จะไม่รู้ว่ามันอันตราย ถ้าเราไม่กลัว เราอาจเอาตัวไปเสี่ยงตาย ซึ่งก็ดูสมเหตุสมผลดี

ปัญหาคือ เรารู้มากขึ้น

เมื่อวิทยาศาสตร์อธิบายว่า เวลาเรามองเห็นสิงโตกำลังวิ่งเข้ามา แล้วเราหนี กลไกคือแสงกระทบสิงโต สะท้อนเข้ามายัง Retina ของเรา , สัญญาณภาพจาก retina ส่งไปแปลผลที่สมอง สมองสั่งให้หัวใจสูบฉีดเร็วขึ้น สั่งให้ต่อมหมวกไตหลั่ง Adrenaline มากขึ้น สมองสั่งการมายังกล้ามเนื้อ ส่งผลลัพธ์สุดท้ายคือ คนที่วิ่งหนีสิงโตด้วยใจเต้นเร็วและกล้ามเนื้อที่ทำงานอย่างฉับไว

คำถามคือ ความรู้สึก อยู่ที่ขั้นไหนของกระบวนการวิ่งหนีสิงโต?

เราจะรู้สึกกลัวไปทำไม เพราะกลไกการทำงานนั้น ไม่เห็นต้องใช้ความรู้สึกกลัวเลย เราก็หนีสิงโตได้

เรารู้สึก เพื่อให้สมองสั่งการได้ ?

ก็คงไม่ เพราะกิจกรรมต่างๆในร่างกาย เช่นหัวใจสูบฉีด ต่อมหมวกไตหลั่ง adrenaline ก็เกิดขึ้นก่อนความรู้สึกเสียอีก

หรือ ความรู้สึก ทำให้เราจำได้ ทำให้เรามี plan ในการรับมือกับสิ่งต่างๆ?

เช่นสมมติผู้ชายคนนั้นเห็นสิงโต แล้วเค้าจำได้ว่าเมื่อปีก่อนป้าของเขาโดนสิงโตเขมือบไป เขาจึงเกิดจินตนาการว่าสิงโตตัวนี้ มันจะมาเขมือบเขาต่อแน่ๆ การที่เขาเห็นสิงโต จึงทำให้สมองของเขาตื่นตัว ทำให้คิดถึงอันตรายจากสิงโต ทำให้เขาคิดแผนว่าจะรับมือหรือหนีสิงโตต่อไป

ปัญหาก็คือ ทั้งความจำ จินตนาการ การวางแผนต่างๆ นั้นก็อยู่ในสมองของเรา เป็นผลผลิตของกระแสไฟฟ้าที่ generate จาก neuron หลายร้อยพันล้านตัวเช่นกัน

ดังนั้นแม้เราจะบอกว่า Reaction ต่อสิ่งโตเกิดจากสมองของเราสั่งเอง จากความคิดความทรงจำ มันก็เกิดจากข้อมูลที่เก็บไว้ในสมอง ข้อมูลพวกนี้ก็แค่ส่งสัญญาณให้เกิดการกระทำต่างๆของร่างกายก็ได้นี่ ไม่เห็นต้องทำให้เรา รู้สึก เลย

ถ้าเรายึดหลักว่า สิงมีชีวิต คือ algorithm – การกระทำต่างๆนั้นเป็นขั้นตอน และสามารถเขียนออกมาเป็นแผนภาพ หรือสูตรทางคณิตศาสตร์ได้ – ความรู้สึกจะอยู่ในขั้นตอนไหน?

การที่เราหนีสิงโตนั้น มันมีขั้นที่ว่า  ความกลัว ไปสั่งให้ ต่อมหมวกไต หลั่ง adrenaline รึปล่าว? ก็คงไม่

หรือ ความรู้สึกทำให้เรารู้สึกถึงความเป็นตัวเอง (Emotion -> Self – Consciousness) ถ้าเรารู้จักตัวเราเอง เราสามารถมีปฏิสัมพันธ์กับคนอื่นได้?

ก็อาจไม่จำเป็น เช่น ใน autonomous car ของ Google, เราก็พบว่ารถแต่ละคันสามารถเคลื่อนที่ได้เอง และ interact กันได้เอง โดยไม่ชนกันได้ ผ่าน algorithm ต่างๆ

โดยตัวรถของ google มันไม่จำเป็นต้อง รู้สึกกลัว ว่ามันจะเกิดรถชน

เอาหละ งั้นลองมาหามุมมองใหม่ ลองตั้งคำถามว่า

“มีอะไรไหม ที่เกิดขึ้นเฉพาะในจิตใจ โดยไม่เกิดขึ้นในสมอง?”

(“What happens in the mind that doesn’t happen in the brain?”)

เช่นเราอาจจะคิดว่า มีอะไรบ้าง ที่เราต้องใช้ ใจ สร้างสรรออกมา ต้องใช้ ใจ เพื่อให้ได้มาซึ่งสิ่งใหม่ๆ ที่เราไม่เคยรู้จักมาก่อน?

ซึ่งเราก็ดันค้นพบว่า การที่เราสามารถคิดสร้างเชื่อมโยงความรู้ต่างๆได้นั้น เกิดจากการมี synapse เพิ่มขึ้นใหม่ ระหว่าง Neuron ตัวต่างๆ 

จึงวนลูปไปที่ว่า สิ่งใหม่ๆนั้น มันไม่ได้เกิดที่ใจ มันเกิดในสมองอยู่ดี

หรือว่าความรู้สึกไม่่มีอยู่จริง?

หรือ ในเมื่อเราหาแหล่งที่มาของความรู้สึกไม่ได้ เราอาจจะละทิ้ง(discard)มันไปเลยตามหลักวิทยาศาสตร์

เหมือนที่สมัยก่อนนักวิทยาศาสตร์เชื่อว่าแสงต้องมีตัวกลาง และตัวกลางที่ว่าคือ Ether แต่เมื่อทฤษฎีต่างๆของแสงพัฒนามากขึ้น และไม่พบสักทีว่า ether มีอยู่จริง พวกเขาก็แค่ทิ้งมันไป

หรือแม้แต่ในทางสังคมศาสตร์ ที่คนสมัยก่อนเชื่อในเรื่องพระเจ้า ในเรื่องจิตวิญญาณกันอย่างจริงจัง โอเค แม้ในสมัยนี้ความเชื่อนั้นก็ไม่ได้หายไปไหน แต่มันก็เจือจางลง ปัจจุบันนี้ เวลาคุณบอกว่าอเมริกาชนะสงคราม คงไม่มีตำราวิชาประวัติศาสตร์เล่มไหนไหนเขียนว่า เป็นเพราะพรจากพระเจ้า

ดังนั้นแล้ว เราเอาความรู้สึก ไปไว้ตำแหน่งเดียวกับเรื่องราวของวิญญาณ พระเจ้า ได้หรือไม่?

ปัญหาก็คือ ในเรื่องความเชื่อพระเจ้า วิญญาณ ยังไม่มีใครพิสูจน์ได้ว่ามีจริง

แต่ “ความรู้สึก (Emotion)” มันโคตรจริงและจับต้องได้

เราบาดเจ็บ เรากลัว เราตื่นเต้น ทุกคนต้องเคยพบมัน และไม่มีใครปฏิเสธความรู้สึกได้ ว่ามันไม่มีอยู่จริง

นอกจากว่าเราไม่สามารถละเลย การมีอยู่จริงของความรู้สึกได้ เพราะ  เรารู้สึก จริงๆ

ปัญหาอีกอย่างคือ หากเราละทิ้งความรู้สึก และจะอธิบายมันด้วย process การทำงานของสมองล้วนๆ คือ ถ้าเราปฏิเสธความสำคัญของมันไปเลย มันก็ไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะในการคิดด้านศีลธรรมและจริยธรรม ของมนุษย์นั้น ล้วนตั้งอยู่บนความรู้สึกทั้งสิ้น

เรารู้ดีว่าการทรมาน การข่มขืนกระทำชำเราเป็นเรื่องที่ผิดอย่างมาก แต่หากเราละเรื่องความรู้สึก และไปมุ่งแต่สัญญาณในสมอง เราก็เห็นแค่ทำงานของสมอง บริเวณหนึ่ง ของneuron กลุ่มหนึ่ง เราจะไปรู้ได้อย่างไรว่ามันผิดศีลธรรม หากเรามองความรู้สึก เป็นแค่ การทำงานของเซล์ประสาท?

สุดท้ายแล้ว ทฤษฎีที่ดีที่สุดที่เรามีในการอธิบายเรื่องของความรู้สึกในตอนนี้ กลับเป็นว่าความรู้สึกคือ By product ของการทำงานของสมอง เหมือนเสียงเครื่องบิน Jet ที่ไม่ได้มีประโยชน์อันใด (Consciousness may be a kind of by-product from innumerable neuron firing)

ความรู้สึก ที่เกิดขึ้นมาในสิ่งมีชีวิตบนโลกนี้นับพันล้านชนิด สัตว์ที่มีพัฒนาการมาหลายร้อยล้านปี … มันเป็นแค่ Mental Pollution ที่เกิดจากการทำงานของเซล์ประสาทหลายล้านตัว 

หรือว่าเรามองโจทย์คำถามผิดตั้งแต่ต้น?

Life Science มองว่า ชีวิตเป็นแค่กระบวนการของ data processing แบบหนึ่ง และสิ่งมีชีวิตก็คือ เครื่องมือ ที่สามารถคำนวณและตัดสินใจอะไรต่างๆได้ ซึ่งการเปรียบเทียบนี้อาจทำให้เราเขว เลยไม่สามารถหาคำตอบแท้จริงได้ว่าทำไมเราจึงมี Consciousness

เรามักพยายามหาเปรียบเทียบสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่เราไม่ค่อยเข้าใจ โดยการพยายามใช้สิ่งที่เราเข้าใจกว่า มาอธิบาย เช่น

ก่อนการมาของคอมพิวเตอร์ นักวิทยาศาสตร์ก็เคยเปรียบเทียบว่าสมองและจิตใจคนเปรียบเสมือนเครื่องจักรไอน้ำ ซึ่งเห็นได้ชัดแนวคิดจิตวิทยาของ Sigmund Freud เช่น Freud อธิบายว่าที่กองทัพต้องเกณฑ์คนหนุ่ม และต้องพยายามกด Sex Drive ของพวกเขาไว้ ก็เพื่อให้ความรู้สึกนั้นกักเก็บไว้ภายในจิตใจพวกเขา ให้มันสะสมไปเรื่อยๆ แล้วรอให้มันถูกปล่อยออกมาในรูปแบบของความรุนแรงเวลาทำสงคราม ซึ่งคำอธิบายนี้ก็คือการเอาเรื่อง Steam engine มาอธิบายนั่นเอง

ย้อนกลับมาในปัจจุบัน เรามีคอมพิวเตอร์ซึ่งทันสมัยกว่ามาก ดังนั้นเราจึงพยายามนำแนวคิดที่ทันสมัยที่สุดมาอธิบายเรื่องของจิตใจ ซึ่งยังคงซับซ้อน 

ปัญหาคือ การเอาคอมพิวเตอร์มาเทียบกับการทำงานของจิตใจนั้นก็ดูแปลกๆ เพราะคอมพิวเตอร์ไม่มีจิตใจ มันไม่มีความต้องการ มันไม่รู้สึกเจ็บปวดเวลาโดน censor ข้อมูล เป็นต้น

แล้วเรารู้ได้ยังไง ว่า คอมพิวเตอร์ ไม่มีจิตใจ?

เรารู้ได้อย่างไร ว่า คอมพิวเตอร์ ไม่มีความรู้สึก?

โอเค ตอนนี้มันก็ดูไม่น่าจะเป็นไปได้ แต่หากมันถูกพัฒนาได้ฉลาดขึ้น ทำงานซับซ้อนได้มากขึ้น มันก็อาจจะพัฒนาความรู้สึกนึกคิดขึ้นมาก็ได้?

หากวันที่คอมพิวเตอร์มาแทนที่คนขับรถ มาแทนที่อาจารย์ของเราได้เต็มตัว เราจะรู้ได้ยังไงว่ามันมีความรู้สึกแล้ว หรือมันยังคงเป็นแค่ mindless algorithm ??

สมมติเราเจอผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่กลายเป็นผัก (Vegetative Stage) เรารู้ได้อย่างไรว่าคนๆนั้นยังมีความรู้สึกรู้ตัวอยู่?

คำตอบคือ ในกรณีนี้เรารู้ได้ว่าเขายังรับรู้อยู่หรือไม่

ถึงแม้เรายังไม่รู้ว่า conscious เกิดมาได้ยังไง 

แต่เรารู้ได้ว่าคนๆหนึ่ง แม้จะนิ่งสนิท ทำแค่การหายใจ ไม่ตอบสนองต่อโลกภายนอกอะไรเลย ยังมีความรู้ตัวอยู่หรือไม่ โดยการใช้ fMRI

เช่น ในคนที่ป่วยเป็นผักจาก stroke เรารู้ได้อย่างไรว่าเขาไม่รู้สึก?

นักวิทยาศาสตร์ได้ทำการทดลอง เทียบ Electric brain activity ตอนที่คนๆนั้น report ว่าเขารู้สึก เทียบกับตอนที่ไม่รู้สึก

เขาอาจจะรู้สึกตัวดี แต่ขยับแขนขาไม่ได้ ซึ่งก็ได้มีการใช้ fMRI ในผู้ป่วยแนวนี้ โดยให้ผู้ป่วยจินตนาการถึงการเล่นtennis แทนคำว่า yes และจินตนาการถึง ตำแหน่งที่ตั้งของบ้าน แทนคำว่า No แล้วก็ดูว่าบริเวณที่ Light up เวลาตอบคำถาม ว่ามันสอดคล้องกันหรือไม่ ด้วยวิธีนี้เองเราจึงบอกได้ว่า คนๆหนึ่ง ที่นิ่ง ไม่ขยับ ยังมีความรู้สึกหรือไม่

สำหรับคอมพิวเตอร์ เราจะรู้ได้อย่างไร? ว่ามันมี ความรู้ตัว (Consciousness) หรือไม่?

ในคน เราตั้งสมมติฐานว่า คนเชื่อถือได้ ดังนั้นถ้าเราไปถามใครสักคนแล้วเขาบอกว่า เขามีความรู้ตัว เราก็จะเชื่อว่าเขา conscious จริงๆ

แต่หากวันหนึ่ง เป็นคอมพิวเตอ หรือ Siri บอกว่าตัวมัน conscious หละ คุณจะเชื่อมันหรือไม่?

ถ้าไม่ แล้วมันมีเหตุผลอะไรหละ ที่คุณจะเชื่อคำตอบของคน ถ้าคนๆนั้นบอกว่าเขามีความรับรู้ตัว (Conscious)?

นี่เป็นปัญหาทางปรัชญามาหลายยุคสมัย เราไม่มีทางรู้ว่าคนอื่น conscious หรือไม่ นอกจากตัวเราเอง เรา “เชื่อว่า” ว่าคนอื่นๆ conscious แต่เราไม่มีทางมั่นใจจริงๆ

เอาจริงๆแล้วเราไม่สามารถบอกได้เลยว่าคนอื่นๆ มีความรู้ตัว มีความรู้สึกจริงๆหรือไม่

คุณแน่ใจได้อย่างไรว่าคนอื่นๆ เป็นคนที่มีความรับรู้ รู้ตัว เหมือนกับคุณ?

ตอนนี้ คุณอาจจะเป็นสิ่งมีชีวิตเดียวในจักรวาลที่รู้ตัวอยู่ก็ได้ สิ่งมีชีวิตอื่นๆที่คุณเห็น อาจเป็นแค่ mindless robot

คุณอาจจะฝันอยู่ก็ได้?

คุณอาจจะอยู่ใน Virtual world อยู่ก็ได้?

ก็ในเมื่อทุกๆสิ่งทุกอย่างที่คุณรู้ สัมผัส กระทำ มันเป็นสิ่งที่เกิดจาก Biochemical signal ในสมองของคุณ ทำไมเราจะ simulate entire virtual world ไม่ได้หละ?

แล้วถ้าคุณจำลองสิ่งต่างๆโดยตรงในสมองได้ คุณจะแยกสิ่งที่จริงกับไม่จริงออกได้ยังไง? 

สัญญาณของสมองที่แสดงใน fMRI อาจกำลังหลอกคุณอยู่ก็ได้? 

คุณรู้ได้ยังไงว่า ตัวคุณตอนนี้ เดี๋ยวนี้ ไม่ใช่วัยรุ่นเบื่อโลกคนหนึ่ง ในปี 2216 ที่กำลังถูกควบคุมสมอง ให้ตกอยู่ในโลกเสมือนจริง ยุค 2020 หละ? (trap in virtual world of 2020)

ในเมื่อ There is only one real world แต่สามารถมี Endless number of virtual world อะไรที่มันเป็นได้มากกว่าหละ?

คิดตามหลักความน่าจะเป็น,  โอกาสที่ ณ เดี๋ยวนี้ ตอนนี้ ที่คุณจะอยู่ในโลกของความเป็นจริง มันยิ่งน้อยมากๆ มิใช่หรือ?

… ยังไม่มีความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ใดๆ ที่พิสูจน์ปัญหานี้ได้ (Problem of other minds)

Turing Test

ปัญหาเรื่องการแยกว่า Entity ที่เราเห็นอยู่นี้ มันเป็นคน หรือ คอมพิวเตอร์ มันมี หรือ ไม่มีจิตใจนั้นมีมานานแล้ว หนึ่งในวิธีทดสอบที่โด่งดัง ที่ถูกนำเสนอเมื่อนานมาแล้ว และปรากฏในหนัง Hollywood หลายๆครั้ง คือ Turing Test

 Turing Test คือ การทดสอบว่า ตอมพิวเตอร์นั้น ได้พัฒนาความคิดความรู้สึก แบบมนุษย์ ขึ้นมาได้หรือยัง

ใน Turing Test การพิสูจน์ว่า computer มีจิตใจหรือไม่ คือการที่คุณได้สื่อสารกับทั้งคอมและคนไปพร้อมๆกัน โดยไม่รู้ว่าใครเป็นใครกันแน่ คุณจะถามอะไรก็ได้ ทำactionใดๆก็ได้ เท่าที่คุณต้องการ ในตอนสุดท้าย ถ้าคุณตัดสินไม่ได้ว่าใครคือคน หรือคอม หรือคุณตัดสินพลาด ก็แสดงว่า computer อันนั้น ผ่าน Turing Test และเราควรปฏิบัติกับมันดั่งที่เราปฏิบัติต่อเพื่อนมนุษย์

จะเห็นได้ว่าหลักการคิดนี้ไม่ได้ดูวิทยาศาสตร์เลยสักนิด…

เพราะมันไม่ได้แยกได้จริงๆอยู่ดีว่าคอมพิวเตอร์มีจิตใจ หรือมีความรับรู้ตัวหรือไม่ …

มันอาจแค่คอมพิวเตอร์ที่ฉลาดมากๆ ที่ไม่มีจิตใจ แต่ตอบโต้เราได้ราวกับเป็นคนจริงๆ ก็ได้

Turing Test จึงไม่ได้เป็นหลักคิดทางวิทยาศาตร์ มันคือหลักคิดทางสังคม

เพราะ มันไม่สำคัญว่าสุดท้ายแล้ว คอมพิวเตอร์มันจะมีจิตใจจริงๆหรือไม่

ที่สำคัญคือ ผู้คนอื่นๆคิดกับมันอย่างไร

เรื่องน่าสลดคือ Turing Test นั้นคิดมาโดย Alan Turing ผู้ให้กำเนิดคอมพิวเตอร์

ในช่วงนั้น การเป็นชายรักชาย เป็นสิ่งที่ผิดกฏหมายในอังกฤษ

Alan turing ซึ่งเป็นเกย์ ก็โดนจับและถูกบังคับทำหมันโดยการใช้ยา ก่อนที่จะฆ่าตัวตายเมื่อเวลาผ่านไปสองปีหลัง…

แท้ที่จริงแล้ว Turing Test นั้นถอดแบบมาจาก แบบทดสอบที่เกย์ทุกๆคนในอังกฤษต้องทำ นั่นคือ พวกเขาต้องพิสูจน์ตัวเองให้ได้ ว่าตัวเองไม่ใช่เกย์ (“Can you pass for a straight man”) โดยการทำให้ผู้ทดสอบ ยอมรับ … มันไม่สำคัญว่าคุณ แท้จริงแล้ว จะเป็นชายแท้รึเกย์ มันสำคัญว่าคนอื่นๆคิดอย่างไรกับคุณ 

ในแง่นี้ สำหรับคอมพิวเตอร์ก็เช่นกัน มันไม่สำคัญว่าตัวมันจะพัฒนาความรู้ตัวขึ้นมาได้หรือไม่ สิ่งสำคัญคือ ผู้คนคิดเห็นกับมันอย่างไร ก็เท่านั้น

The Depressing Lives of Laboratory Rats

หลังจากdiscuss เรื่อง Human Mind ไปแล้ว (ซึ่งได้ข้อสรุปว่า เราแทบไม่รู้อะไรเกี่ยวกับมันเลย) Harari ก็ชวนกลับไปยังคำถามที่ว่า  สัตว์ชนิดอื่นๆ มีจิตใจหรือไม่

เช่นเดียวกับ Turing Test , เวลามนุษย์จะพิจารณาว่าสิ่งใดๆนั้นมีจิตใจหรือไม่ เราแค่หาว่ามันสามารถสร้างemotional relationship กับเราได้หรือไม่ ในทั้งสองทาง

เช่น หลายๆคนอาจชอบรถยนต์มาก รักเหมือนลูก แต่มันก็เป็นแค่ความสัมพันธ์ทางเดียว

แต่ในกรณีของสุนัข  มันสามารถสร้างความสัมพันธ์กับเราได้ทั้งสองทาง ดังนั้น มันก็มีจิตใจ

แต่เรารู้ได้อย่างไรหละ ว่าสุนัขตัวนั้นมันมีความรู้ตัวจริงๆ?

รู้ได้อย่างไรว่า สิ่งที่มันกระทำออกมา มันทำเพราะตัวมันมีความรู้สึก รู้ว่ามันมีตัวตนจริงๆ?

การกระทำที่เกิดขึ้น อาจทำให้มันดูมีความรู้สึก แต่มันก็อาจไม่ได้มีความรับรู้ตัวตนเลยก็ได้ ไม่ใช่หรือ? (คือมี Emotion แต่ ไม่มี consciousness)

 หลายๆคนก็ตั้งข้อสังเกตว่า ในเมื่อ Emotion เกิดจาก algorithm และ algorithm ไม่ต้องใช้ Consciousness เพื่อให้ใช้งานได้ ดังนั้น เมื่อสัตว์เหล่านั้นมันสามารถแสดง complex emotional behavior ได้ เราก็ยังพิสูจน์ไม่ได้อยู่ดี ว่าสัตว์ต่างๆนั้น มี Consciousness

เพราะการกระทำทุกอย่างของมันก็อาจเกิดจาก complex non-conscious algorithm ก็ได้

ประโยคข้างต้นนี้เป็นจริงกับมนุษย์เช่นกัน เราก็โต้แย้งได้ว่า ทุกสิ่งทุกอย่างที่มนุษย์ทำ รวมถึงการบอกว่ามันมีสติรู้ตัวนั้น แท้จริงอาจเป็น non-conscious algorithm ที่กำลังทำงานอยู่ก็ได้ ในทางทฤษฎี

อย่างไรก็ตาม ในมนุษย์ เราก็ไม่ได้คิดเช่นนั้น เราเชื่อว่าการที่คนๆนั้นบอกว่าเขาระลึกตัว (มีconscious) เราเชื่อว่า เขามีจริงๆ เขาเชื่อถือได้จริงๆ   ดังนั้น เราจึงสามารถใช้เครื่องมือแยกbrain pattern เวลา Conscious และ non-conscious ได้

ใช้หลักที่ว่าเราเชื่อว่าคนมี Conscious และใช้เครื่องมือแยกสมองคนที่มี และไม่มี conscious ออกจากกันได้

ถ้าเราสามารถเจอ pattern ที่คล้ายคลึงกันนี้ในสมองสัตว์ สัตว์ตัวนั้น ก็น่าจะมี conscious ด้วย

จนถึงตอนนี้ (2016) นักวิทยาศาสตร์ยังไม่รู้ว่าสัตว์ต่างๆนั้นมีความรู้ตัวหรือไม่

แต่พวกเขารู้ว่า สัตว์เหล่านั้นก็มีลักษณะทางกายภาพ สรีระวิทยา และสารเคมี ในสมอง ที่บ่งชี้ว่าพวกมันก็น่าจะมี Conscious , ไม่ได้ต่างกันไปเลยกับที่เจอในมนุษย์ 

ส่วนหลักฐานที่จะฟันธงได้จริงๆว่าพวกมันมี หรือ ไม่มี Conscious จริงๆหรือไม่นั้น ก็ต้องสืบหากันต่อไป….

ยาต้านเศ้ราของมนุษย์….แต่เริ่มใช้ในหนูทดลอง

เรื่องตลกร้ายคือ ในหลายๆธุรกิจและอุตสาหกรรมนั้น ก็ทำสิ่งที่ลักลั่นกันเอง

อุตสาหกรรมเลี้ยงสัตว์ ฆ่าสัตว์ อาจ Justify เหตุผลว่าแม้สัตว์จะมี Emotion แต่มันก็ไม่มีความรู้ตัวเช่นมนุษย์

แต่หลายๆอุตสาหกรรม เช่น บริษัทยา ก็ทำราวกับว่าสัตว์ร่วมโลกนั้นมีความรู้สึกนึกคิดคล้ายคลึงกับมนุษย์

เช่น บริษัทยาใช้หนูทดลองในการทดสอบยาต้านเศร้า

การทดลองคือ ให้หนูพยายามไต่หนีจากกระบอกน้ำทรงสูง หากมันทำไม่สำเร็จเลย มันก็จะลอยไปเรื่อยๆบนผิวน้ำ…อย่างสิ้นหวัง และล้มเลิกความพยายามใดๆที่จะปีนป่ายเอาตัวรอด  หลังผ่านไปสิบห้านาที

หลังจากนั้นก็ทำแบบเดียวซ้ำ แต่เมื่อ 14 นาทีผ่านไป นักวิทยาศาสตร์จะจับมันออกมาจากน้ำ ให้มันพัก แล้วจึงใส่มันกลับเข้าไปใหม่ ครั้งที่สอง เขาพบว่าหนูจะพยายามดิ้นรนเอาตัวรอดนานขึ้น เป็น 20นาทีกว่า

การที่หนูตัวเดียวกัน อดทนตะเกียกตะกายเอาตัวรอดยาวขึ้นอีก 6 นาทีนี้  เชื่อว่า เป็นผลมาจากที่มันจำได้ว่า การตะเกียกตะกายครั้งก่อนมันทำสำเร็จ  ซึ่งความจำนี้จะไปกระตุ้นการหลั่งของสารบางอย่างให้หนูมีความหวังและลดระยะเวลาท้อถอยลง,

ที่บริษัทยาต้องทำคือ หาว่าสารตัวนั้นคืออะไร หากเขาสามารถสกัดสารดังกล่าวมาได้ มันก็เอามาใช้ในคนเพื่อรักษาซึมเศร้าได้

การทดลองนี้ มองได้ถูกมองว่าเป็นทั้งการทรมานสัตว์ แต่หลายๆคนก็บอกว่าจะไปสงสารมันทำไม มันไม่มีความรู้ตัวอะไรหรอก ที่มันทำไปก็แค่ตามสัญชาติญาณ (driven by non-conscious algorithm)

ที่ตลกร้ายก็เพราะ หากคนๆนั้นคิดว่าหนูไม่มีconsciousness or emotion จริงๆ พวกเขาจะทำการทดลองในหนูตั้งแต่แรกทำไม? ก็ในเมื่อเขาต้องการสารที่มาใช้ในคนนี่?

ด้วยเหตุผลต่างๆนี้ สัตว์ชนิดอื่นๆที่ไม่ใช่มนุษย์ จึงน่าจะมีความรู้สึก (Emotion) และมี Consciousness เช่นกัน มนุษย์ไม่ได้ผูกขาดความสามารถนี้ แต่เผ่าพันธ์เดียว

The Self-conscious chimpanzee

ถ้าเรายอมรับว่าสัตว์หลายๆชนิด ไม่ว่าจะหมู แมว หมา ไก่ ก็มีความรู้สึก มีความรู้ตัวจริงๆ

แล้ว จะมีอะไรอีกที่ทำให้มนุษย์มีคุณค่าเหนือกว่าพวกมันได้?

บางคนอ้างว่า มนุษย์เรายังเหนือกว่า เพราะเรามี Self-Consciousness แต่สัตว์อื่นๆไม่มี

มันอาจรู้สึกเศร้า สุข หิว แต่มันไม่มี “ตัวกู ของกู” (notion of self) มันไม่รู้ว่าความเศร้า ความหิวนั้น เป็นเอกลักษณ์อันจำเพาะ (Unique entity) ของตัวมันเอง

ซึ่งก็เป็นไอเดียที่แปลก เวลาหมามันหิว มันก็คาบเอาอาหารไปกินเอง ไม่ได้เอาไปให้ตัวอื่นกิน มันจะไม่รู้จัก I ได้ยังไง

Version ที่ซับซ้อนกว่านั้น เสนอว่า สิ่งมีชีวิตมี level ของ self-consciousness ที่แตกต่างกันไป ก็คือว่า คนเท่านั้นที่รู้จักตัวมัน และรู้จักอดีตกับอนาคต เพราะมนุษย์เท่านั้นที่ใช้ภษาได้

เขาอธิบายว่า การจะคิดย้อนอดีต และวางแผนอนาคตได้นั้น ต้องรู้จักภาษา ซึ่งมีแต่มนุษย์เท่านั้นที่รู้จักการใช้ภาษา

ในขณะที่สัตว์ตัวอื่นอยู่กับปัจจุบบัน (eternal present) มันไม่ได้จำอดีตได้ หรือวางแผนเพื่ออนาตได้ มันอยู่กับปัจจุบัน อยู่เพื่อตอบสนองความอยาก ณ ช่วงนั้นๆ ไปวันๆ เช่น  กระรอกที่เก็บซ่อนลูกนัทไว้สำหรับฤดูหนาว  ไม่ได้ทำเพราะมันกลัวว่าในอนาคตจะไม่มีอะไรกิน มันแค่เห็นลูกนัท แล้วสัญชาติญาณของมันสั่งให้เก็บลูกนัทอันนี้เอาไว้ม

ซึ่งก็มีข้อโตแย้ง เพราะการบอกว่าต้องมีภาษา แล้วจะวางแผนอนาคต หรือคร่ำครวญถึงอดีตได้ มันก็พิสูจน์ได้ยาก

เราเองก็น่าจะเคยประสบเหตุเช่นนี้ ที่เราไม่สามารถบรรยายหรือคิด เหตุการณ์ออกมาเป็นคำพูดได้ เช่น เวลาฝัน เราตื่นมาหลายๆครั้ง เราก็รู้เหตุการ เรารู้ว่ามันเกิดอะไรขึ้น แต่เราบรรยายความฝันมันออกมาเป็นภาษาไม่ได้

การทดลองหลายๆแหล่งยืนยันว่าในสัตว์บางชนิด เช่นนกแก้ว จำการกระทำของมันได้ และมีการวางแผนเพื่ออนาคตจริงๆ 

สัตว์มันยังวางแผนอนาคตแบบซับซ้อนได้  ยกตัวอย่าง ลิงชิมแปนซี ชื่อ Santino ในสวนสัตว์ Furuvik ประเทศ สวีเดน

เวลาเบื่อๆมันจะเก็บรวบรวมกอนหินมา เพื่อปาใส่ คนที่เดินผ่านไปมา

แต่พอรู้ทันพฤติกรรมนี้เข้า ครั้งหลังๆ มันจะวางแผนล่วงหน้าว่าจะซ่อนหินที่ไหนไม่ให้มีคนจับได้ ไม่ให้ผู้ชมรู้ว่ามันซ่อนก้อนหินไว้ และจะจู่โจมผู้ชมตอนทีเผลอ

และเมื่อแผนการเก่ามันไม่ work มันก็จะมีการวางแผนใหม่ๆเพื่อให้ปาหินใส่ผู้ชมจนได้

การที่สัตว์หลายๆชนิดสามารถวางแผนได้ซับซ้อนเช่นนี้ จึงเป็นข้อสนับสนุนอีกอย่าง ว่าพวกมันก็มี Self-consciouness มันรู้อดีต รู้การวางแผนเพื่ออนาคตได้เช่นกัน ไม่ใช่แค่มีชีวิตกับปัจจุบัน หรืออยู่ไปวันๆแค่นั้น

The Clever Horse

Ok มาถึงตอนนี้ ถ้าคุณยอมเชื่อแล้วว่าสัตว์นั้นมีทั้ง Consciousness และ มี action ที่ซับซ้อน มีการวางแผนอดีตและคิดถึงอนาคต

แต่ทั้งหมดทั้งมวลนี้ Harari ไม่ได้ต้องการให้คิดว่า สัตว์ร่วมโลก มีความคิดความอ่าน มีอารมณ์ เฉกเช่นในมนุษย์

เราก็ไม่ควร เปรียบเทียบมันกับคนในทุกๆด้าน (Humanise)   หรือคิดว่ามันเป็นอีกเวอชั่นของมนุษย์ การคิดในแง่นี้ยิ่งสื่อว่าเราไม่ได้พยายามเข้าใจคุณค่าของมันพวกเลย (Understand its own term)

ยกตัวอย่างเช่น ในปี 1900 มีม้าตัวหนึ่งชื่อ Clever Hans ซึ่งโด่งดังมากในเยอรมัน ม้าตัวนี้มีความสามารถพิเศษในการบวกลบคูณหารเลข เช่น หากถามมันว่า 4×3 ได้เท่าไหร่ มันจะtap เท้ามันจนได้ 12 ครั้ง มันยังทำได้ทั้งบวก ลบ และหารอีกด้วย

นักวิทยาศาสตร์พยายามหาคำตอบ แรกเริ่มพวกเขาคิดว่า เจ้าของม้าเล่นตุกติก หรือเป็นมายากล แต่พวกเขาก็ไม่พบหลักฐานอะไร

จนสุดท้ายได้คำตอบว่า Hans รู้คำตอบได้ ด้วยการอ่านภาษากาย และใบหน้าของผู้ที่ถามคำถามกับมัน

เมื่อมันถูกถามว่า 4×3 ได้เท่าไหร่ มันจะรู้ว่ามนุษย์ต้องการให้มัน กระทืบกีบ  มันจึงเริ่มกระทืบ และจะคอยสังเกตว่าคนที่ดูมันมีปฏิกิริยายังไง

เมื่อใกล้ถึงเลขที่ต้องการ มนุษย์จะแสดงความตึงเครียดมากสุด และ peak สุดตอนที่เป็นเลขที่ถูกต้อง

มันจะจดจำ posture และสายตาของมนุษย์เมื่อถึงจุดนั้น แล้วจะหยุดกระทืบเท้า และดูว่า Tension หายไปหรือไม่ และตามด้วยเสียงหัวเราะหรือเสียงฮือฮาหรือไม่ ตอนนั้นมันจะรู้ทันทีว่ามันได้คำตอบที่ถูกแล้ว

ตัวอย่างของ Clever Hans นี้จึงบอกว่า การที่ไป Humanize animal , คือการประเมินความสามารถของพวกมันต่ำเกินไป และเป็นการไม่สนใจความพิเศษเป็นเอกลักษณ์ของพวกมัน การที่ Hans สามารถใช้การอ่านภาษากายของมนุษย์ได้นั้น เป็นอะไรที่อัจฉริยะมากๆ ที่แม้แต่คนก็คงเลียนแบบได้ยาก

หากสัตว์ต่างๆก็มีความฉลาดที่ต่างกันไป ทำไมจึงเป็นมนุษย์ล่ะที่ได้มาใช้งานพวกมัน?

Homo Sapiens มีความสามารถพิเศษอะไรอีก ที่แตกต่างไป และทำให้มันสามารถ Dominate all animals ได้

หลังจากได้ Discuss ในเรื่อง Soul , consciousness , Clever เราก็ได้ตระหนักว่าเราเองก็อยู่ใน level เดียวกันกับพวกมัน แต่แล้วคืออะไรหละ ที่ทำให้เผ่าพันของเรามาถึงจุดนี้

หรือเพราะ Sapiens ฉลาดที่สุด และ มันทำเครื่องมือได้?

หลายๆงานวิจัยบอกว่าเป็นเพราะ มนุษย์สามารถประดิษฐ์เครื่องมือได้ และมันฉลาดที่สุดในบรรดาสัตว์ด้วยกัน (ความฉลาดในนิยามของมนุษย์เอง) แต่หลักฐานโบราณคดีก็บอกว่า   Homo Sapiens ก็เป็นสัตว์ที่ฉลาดที่สุดอยู่แล้ว และสร้าง tool ได้เก่งที่สุดอยู่แล้ว มาหลายล้านปี แต่มันก็ไม่ได้มีความสลักสำคัญอะไรในธรรมชาติมากมาย มันก็อยู่อย่าง low profile มาหลายล้านปี

หรือแม้แต่ในข่วงยุคหิน ซึ่งคือช่วงสองหมื่นปีก่อน มนุษย์ยุคนั้นก็สามารถเอาตัวรอดได้เก่งกว่า และสร้าง tool ได้เก่งกว่าคนในยุคนี้ แต่พวกเขาก็อ่อนแอกว่าพวกเราในปัจจุบัน

การที่มนุษย์พัฒนาจากการทำทวนติดหินล่าแมมมอธ แล้วมาสร้างยานอวกาศได้นั้นไม่ได้เป็นเพราะทำเครืองมือได้เก่งขึ้น หรือสมองใหญ่ขึ้น แต่เป็นเพราะพวกเราสามารถเชื่อมต่อกันและกันได้อย่างมากมายมหาศาล ( connect many humans to one another)

มนุษย์ปกครองโลกใบนี้ได้ เพราะ Homo sapiens คือ species เดียวในโลก ที่สามารถ “ร่วมมือกันทำงานอย่างยืดหยุ่น” (Cooperate flexibly in large number)

แม้ความฉลาดและการทำเครื่องมือจะสำคัญ แต่ถ้าเรา cooperate flexibly in large number ไม่ได้ เพราะก็ยังคงไม่ไปถึงไหน

ถ้า Cooperation คือ Key Success แล้วทำไมมด หรือฝึ้ง จึงไม่ครองโลก?

ถ้า cooperation คือ Key แล้วทำไมมดกับผึ้ง ซึ่งพัฒนามาก่อนมนุษย์ ไม่ได้เป็นspecies ที่ครองโลกใบนี้ไปนานแล้ว?

คำตอบคือ พวกมันขาด Flexibility

เช่น มดงานก็มีหน้าที่เกิดมาทำงานแล้วตายไป มันไม่สามารถที่วันดีคืนดีเกิดความไม่พอใจราชินีมด แล้วลุกฮืองานประท้วงแล้วจับนางพญามาตัดหัวได้

สัตว์บางชนิดเช่น ช้าง หรือ chimpanzee ก็ cooperate flexibly ได้ แต่พวกมันต้องรู้จักกันดีก่อน มันไม่สามารถร่วมมือกับคนแปลกหน้าที่ไหนก็ไม่รู้ได้

Sapiens จึงมีทั้ง Flexibility และ มีความสามารถที่จะร่วมมือกันได้แบบจำนวนมหาศาล

สิ่งนี้เอง ที่ทำให้มันครองโลกใบนี้

Long Live The Revolution

Large Scale Cooperation นั้นมีให้เห็นทั่วไปในประวัติศาสตร์ 

การที่โรมันเอาชนะกรีซไปได้ ไม่ใช่เพราะพวกโรมันมีมันสมองใหญ่กว่าหรือสร้างเครื่องมือเก่งกว่า แต่เป็นเพราะพวกเขาสามารถร่วมมือกันได้มีประสิทธิภาพมากกว่า

ไม่ใช่เฉพาะสงคราม การปกครองคนก็เช่นกัน

ในปี 1914 ชนชั้นนำชาวรัสเซียเพียแค่ 3 ล้านคน ก็สามารถปกครองชนชั้นล่าง และเหล่าชาวนาที่มีจำนวน 180 ล้านคนได้ เพราะชนชั้นนำพวกนั้นรู้ว่าจะร่วมมือยังไงในการป้องกันผลประโยชน์ของพวกเขา

แต่ชาวนา 180ล้านคนนั้นไม่ได้รู้เรื่องอะไร และไม่สามารถร่วมมือกันได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งที่จำนวนขนาดนั้น ก็สามารถล้มการปกครองของเหล่าชนชั้นนำเมื่อใดก็ได้

การปฏิวัติ ( Revolution ) จะเกิดได้นั้น  แค่จำนวนคนอย่างเดียวไม่พอ

สิ่งที่สำคัญไม่แพ้กันคือ เครือข่ายแกนนำ (small networks of agitator) 

คำถามสำคัญในการปฏิวัติจึงไม่ใช่ว่าฉันมี supporter เท่าไหร่

แต่เป็นว่า ฉันมีคนที่สามารถทำให้เกิด Effective collaboration ได้มากน้อยเพียงใด

ดังนั้นแล้วการปฏิวัติรัซเวียไม่ได้เกิดจากที่อยู่ดีๆ มีคน 180 ล้านลุกฮือขึ้นมาได้ แต่เป็นเพราะมีกลุ่ม คนที่เชื่อในลัทธิ communist จำนวนหนึ่ง ที่มาอยู่ถูกที่ถูกเวลา  [place themselves at the right place and the right time (เพียงแค่ 23,000 คน)]  พวกเขาทำให้เหล่า 180 ล้านคนลุกฮือ จนทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงได้

อีกตัวอย่างที่ Harrari เสนอ คือกรณีของผู้นำเผด็จการชาวโรมาเนีย ชื่อ  Nicolae Ceaușescu

ตั้งแต่ปี 1965 , กระแสการปฏิวัตนั้นมีมาก่อนหน้านั้นแล้วหลายวัน แต่ด้วยความที่ต้องการแสดงให้เห็นว่าเขายังมีอำนาจอยู่ เขาจึงจัด Speech และเกณฑ์คนมาอย่างน้อย 60,000 คน บรรยากาศงานนั้นก็ดูเหมือนที่ผ่านๆมา แต่เมื่อเขาพูดไปได้มีกี่นาที จากเสียงปรบมือก็เริ่มกลายเป็นเสียงโห่ร้อง และนั่นคือ Moment ที่ Communism Collapse ออกสื่อทีวี ที่เด่นชัดที่สุดในประวัติศาสตร์

ในกรณีนี้  คำถาม คือ ทำไมมันจึงพึ่งจะมา Collapse?

ทำไมคนหลายหมื่นคนซึ่งมีกำลังมากกว่าผู้ชายแก่ๆที่กำลังพูดปราศัย จึงยอมปรบมือและอยู่ในอาณัติมาหลายสิบปี ?

Harari อธิบายว่า Nicolae Ceaușescu และลูกน้องของเขา ปกครองโรมาเนีย ได้ถึงสี่สิบปี ด้วยองค์ประกอบสำคัญสามอย่าง

• 1. เขาใส่คนที่ศรัทธาและจงรักภักดีในระบบคอมมิวนิส อยู่ในทุกเครือข่ายที่สำคัญต่อการร่วมมือกัน( in control of all networks of cooperation) เช่น กองทัพ สหภาพ หรือแม้แต่สโมสรกีฬา
• 2. เขาป้องกันไม่ให้มีการสร้าง rival organization ไม่ว่าจะทั้งทางสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง ซึ่งวันดีคืนดีจะเติบโตเป็นรากฐานสู่ Anti-communist cooperation ได้
• 3. พวกเขาพึ่งพา support จากพรรคคอมมิวนิสอื่นๆใน สหภาพโซเวียต 

ด้วยองค์ประกอบสามอย่างนี้ แม้คน 20ล้านจะทุกเข็ญแค่ไหน พวกเขาก็ไม่สามารถ organize effective opposition ได้

Nicolae Ceaușescu ตกลงจากอำนาจเมื่อ condition ทั้งสามนี้หมดไป

แต่อย่างไรก็ตามอำนาจนั้นก็ไม่ได้ผ่านจากมือเขาไปยังผู้คน

มันแค่ผ่านไปสู่เผด็จการคนอื่นต่อไป เพราะคนนั้นแม้จะมีมาก แต่ไม่รู้วิธีทีจะดูแลอำนาจที่เขาได้มาต่อยังไง  (Effective Organization to look after their own interest) 

สุดท้ายอำนาจก็ตกไปอยู่กับคนกลุ่มน้อย ที่สามารถร่วมมือกันได้มีประสิทธิภาพกว่า

ชะตากรรมของพวกเขาจึงไม่ได้ดีอะไรขึ้นมากนัก 

Beyond Sex and Violence

ถ้า Sapiens ขึ้นมาปกครองโลกใบนี้ได้ เพราะว่าพวกมันเป็น species เดียวที่สามารถ cooperate flexibly in large number ได้

นั่นก็แปลว่า ถ้ามองในแง่ Sapiens ตัวเดี่ยวๆนั้น จะพบว่าเราก็ทำอะไรตัวคนเดียวไม่ค่อยได้ และไม่ได้มีอะไรดีไปกว่าสัตว์ตัวอื่นๆมากมายนัก (อยู่คนเดียวในที่นี้ อารมณ์แบบหลงตัวคนเดียวในป่า ต้องเอาตัวรอดเอง โดยมีแค่ 1สมอง 2มือ แนวๆนั้นครับ)

ทำไมมนุษย์เท่านั้นที่สามารถร่วมมือกัน เป็นจำนวนมหาศาลได้?

ดังที่บอกว่า flexibility นั้นก็มีให้เห็นในสัตว์บางตัว เช่น chimpanzee แต่พวกมันต้องรู้จักกันดี และต้องตั้งลำดับขั้นทางสังคมก่อน (establish social hierarchy)  จึงจะทำงานด้วยกันได้ มันจึงใช้เวลามากมายในการมีปฏิสัมพันธ์กัน ไม่ว่าจะเป็นการผลัดกันหาเหา ปัดขน หรือไม่ก็เปิดฉารสู้กันไปเลย

เราพบพฤติกรรมนี้ในลิง bonobo (Ape ชนิดหนึ่ง) เช่นกัน แต่จะต่างกันที่มันมักใช้ sex เป็นเครื่องมือในการสร้าง social bond และลดความตรึงเครียด

Sapiens อย่างเราๆรู้ดีว่า การต่อสู้กัน หรือการมี Sex ช่วยทำให้เกิดความร่วมมือกันได้อย่างไร แต่นั่นคงไม่พอสำหรับ large scale cooperation

งานวิจัยพบว่าคนเราสามารถมีความสัมพันธ์แบบสนิทกัน ( intimate relation) ได้ไม่เกิน 150 คนเท่านั้น

ดังนั้นแล้วหาก intimate relation ไม่ใช่ Key ที่ทำให้คนเราร่วมกันได้มากมายมายมหาศาล สิ่งที่ว่านั้นมันคืออะไร?

แต่ก่อนอื่น ต้องมารู้จักข้อจำกัดในการอธิบายพฤติกรรมมนุษย์เมื่ออยู่เป็นกลุ่มใหญ่ ว่ามีความแตกต่างกันอย่างไร?

สิ่งที่ยากในการที่จะอธิบายพฤติกรรมของมนุษย์เมื่ออยู่เป็นกลุ่มใหญ่ (large scale) ก็คือการหาหลักฐานงานวิจัยมา Back up … เวลาที่เราพยายามจะอธิบายอะไรนั้น เราก็มักหาหลักฐานมาอ้างอิง ในกรณีนี้ ถ้าถามว่ามีหลักฐานการทดลองมั้ย ก็ต้องตอบว่า มี

แต่ในทางสาขาจิตวิทยา สังคมศาสตร์ หรือแม้แต่เศรษศาสตร์ หรือสาขาใดๆที่พยายามอธิบายพฤติกรรมมนุษย์นั้น การทดลองมันทำผ่านห้องแล็บ ซึ่งก็มักจะมีผู้ร่วมทดลองแค่ไม่กี่คน

สิ่งที่เรามักจะพบเจอก็คือ พวกนักวิจัยก็จะพยายามเอาผลที่ได้ในการทดลอง ซึ่งมาจากคนไม่กี่คนนี้ ไปขยายความ ( Extrapolate ) อธิบายคนในกลุ่มใหญ่ๆ

ปัญหาอยู่ที่ว่า พฤติกรรมมนุษย์เมื่อในเป็นกลุ่มใหญ๋ๆ กับมนุษย์เดี่ยวๆหรือเมื่ออยู่ในกลุ่มเล็กๆ 

มันต่างกัน

เช่น ใน เกมยื่นคำขาด “Ultimatum Game” ซึ่งมักมีผู้ร่วมทดลองแค่สองคน

กติกาเกมส์นี้คือ ให้เงินจำนวนหนึ่ง สมมติ หนึ่งร้อยดอลล่า  แล้วให้ผู้ร่วมทดลองเอาเงินไปแบ่งกัน โดยที่จะมีคนๆนึงเป็นคนเลือกว่าจะให้อีกคนเท่าไหร่ แล้วอีกคนนั้นก็ต้องเลือกว่าจะรับเงินไว้มั้ย

ถ้าไม่รับ ก็จะไม่มีใครได้อะไรเลย

ถ้าเราใช้ Classical Economics อธิบาย มันก็จะได้ว่า ถ้าคนที่ได้เงินไป เก็บไว้กับตัวเอง 99 แล้วให้อีกคน 1 ยังไงคนที่ได้ 1 นั้นก็ต้องรับ เพราะมันก็ดีกว่าไม่ได้อะไรเลย ซึ่งก็ฟังดูสมเหตุสมผลดี แต่เรารู้ดีว่าชีวิตตริงไม่ใช่อย่างนั้น คนส่วนใหญ่คงไม่รับข้อเสนอสุดเอาเปรียบนี้ เพราะมันไม่แฟร์ เขายอมไม่ได้อะไรเลย ถ้าฝ่ายนั้นก็ไม่ได้อะไรด้วย

ดังนั้นแล้ว Sapiens จึงไม่ได้ประพฤติตัวด้วย Mathematical Logic ใดๆ เขาเพียงแต่ทำไปตามSocial logic เท่านั้น (หรือก็คืออารมณ์นั่นเอง)

Emotion ที่ปกครองเราอยู่นี้ก็คือ algorithm นั่นเอง ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึง social mechanism ของการใช้ชีวิตของ Sapiens โบราณ คือเป็นกลุ่มของนักเก็บรวบรวมและนักล่า ( ancient hunter-gatherer bands )

เพราะเมื่อสามหมื่นปีก่อน หากคุณไปช่วยอีกคนในการล่าสัตว์ แต่ไอ้คนที่คุณช่วย ดันแบ่งเพียงเศษเสี้ยวของเนื้อมาให้คุณ เราก็คงไม่รับมัน แต่เราจะสู้กับไอ้คนที่ทำไม่ดีกับเราเต็มที่ เพื่อไม่ให้ครั้งหน้ามันกล้าเอาเปรียบเราอีก เรา Refuse unfair offer เพราะ ถ้าเราเป็นพวกที่ง่ายๆอะไรก็ได้ในยุคหิน เราก็จะไม่รอด เพราะโดยเอาเปรียบจนตายไปเลยนั่นเอง

Mechanism นี้เป็นจริงในฝูงชิมแปนซีด้วยเช่นกัน

Mechanism นี้ ทำให้หลายๆคนเชื่อว่า primate มี natural morality and equality  นั่นคือ พวกเรานั้นเกิดมาด้วยความเชื่อในความเท่าเทียมกัน ความเชื่อนี้อยู่ใน DNA มันฝังในสมองเรามาแต่กำเนิดแล้ว

แต่ในโลกความเป็นจริง มันเป็นแบบนี้เหรอ?

ถ้ายึดตาม Ultimatum Game ก็จะพบว่า มันเป็นไปไม่ได้เลย ที่โลกเรายังไปต่อได้ ใน Setting ที่มีคนเสวยสุขอยู่เบื้องบน รวยเอาๆ มากขึ้นเรื่อยๆ  โดยอีกด้านหนึ่ง คนที่จน ก็จนเอาๆ 

ถามว่า อะไรทำให้ความเหลื่อมล้ำสุดขั้วนี้ มันยังดำเนินอยู่ได้?

นั่นเพราะ Mechanism ของ Ultimatum game นั้น อธิบายพฤติกรรมได้ดีเฉพาะในระดับ Scale ฝูงลิง หรือ band of hunter gatherer ซึ่งมีจำนวนคนไม่มาก

แต่นี่เรากำลังพูดถึงผู้คนในอาณาจักร ซึ่งมีจำนวนมหาศาล

คุณอาจเป็นชาวนาอียิปแร้งแค้น กัดก้อนเหลือกิน แต่คุณก็ยินดีที่กษัตริย์ของคุณมีกินมีใช้ฟุ่มเฟือย และยินดีที่ตัวเองยังพอมีกินบ้าง

หรือคุณอาจเป็นทหารที่ยืนอยู่ในขบวนต่อหน้ากษัตริย์ คุณกำลังจะไปตาย แต่คนยืนดูอยู่นั้นก็แทบไม่ต้องทำอะไร ทำไมหลายหมื่นคนในกองทัพคิดไม่ได้ แล้วไม่ไปจัดการกษัตริย์หละ?

จะเห็นได้ว่า model ของ ความยุติธรรม ดังเช่นสิ่งที่เกิดขึ้นใน Ultimatum game คงอธิบายปรากฏการเช่นนี้ไม่ได้

ในทำนองเดียวกัน หากคุณเอาคน 2 ล้านคน แบ่งเป็นฝั่งละล้าน มาแบ่งเงิน แสนล้านหละ มันจะเกิดอะไรขึ้น? คนหนึ่งล้านคนคงไม่สามารถมีมติเอกฉันท์ในการแบ่งเงินได้ แต่ละกลุ่มอาจจะตั้งคนมาเป็นกรรมการกลาง และกรรมการพวกนั้นอาจจะไปตกลงกับกรรมการอีกฝั่ง แล้วฮั้วกันเอง โดยเก็บเงิน 9หมื่นล้านไว้กับพวกนั้น แล้วเอาอีกหมื่นล้านแจกจ่ายให้ที่เหลือ เป็นต้น หรือผู้นำในกลุ่มอาจจะไม่ให้เงินกับใครเลย แต่จะขู่ถึงความผิดบาปและชีวิตหลังความตาย หากมีผู้ใดขัดขืน เป็นต้น

All large-scale human cooperation สามารถ Stable ได้ ผ่านการเชื่อใน Imagined Order ซึ่งก็คือกฏอะไรบางอย่าง ที่มีอยู่ในจินตนาการของเรา แต่เราเชื่ออย่างแรงกล้าว่ามันจริงและหลีกเลี่ยงไม่ได้ ตราบใดที่ Sapiensอื่นๆที่อาศัยในละแวกเดียวกันก็เชื่อมัน เช่น การเชื่อในพระเจ้าแห่งของคนยุคสมัยอียิป เป็นต้น

และนี่แหละ คือสิ่งที่ทำให้ sapiens สามารถร่วมมือกันในระดับมหาศาลได้ ( organise mass-cooperation network ) ในขณะที่ Chimpanzee ทำไม่ได้

The Web of Meaning

Idea ของ ‘Imagined Order’ นั้นอาจเข้าใจยากไปหน่อย ก่อนอื่นเราต้องรู้จัก Reality กันก่อน

โดยทั่วไปเราจะคิดว่าเรามีความเป็นจริง 2 แบบ คือ (2 types of reality) นั่นคือ Objective Reality และ Subjective Reality

• Objective Reality: สิ่งนั้นๆมีอยู่จริง และเป็นจริง โดยไม่สนว่าคุณจะคิดยังไงกับมัน เช่น คุณอาจจะเชื่อหรือไม่เชื่อในแรงดึงดูดก็ได้ เพราะแม้คุณไม่เชื่อ มันก็จะยังคงมีอยู่อยู่ดี
• Subjective Reality: คือความจริงที่เป็นของคุณคนเดียว เช่น คุณอาจรู้สึกปวดหัวมากๆ แต่ไปตรวจแล้วยังไงๆ ก็ไม่เจออะไร อาการปวดหัวนั้นเป็นจริงสำหรับคุณ แบบแท้แน่นอน100% แต่กับคนอื่นเขาก็ไม่ได้รู้สึกอะไร
  Subjective Reality คือความจริงของฉัน คือสิ่งที่เรารับรู้เพียงคนเดียว

การเชื่อว่าความจริงมีเพียงสองแบบนี้ ก่อให้เกิดปัญหา เช่นหากคุณเชื่อในพระเจ้า เชื่อในคุณค่าของเงิน และคนๆอื่นหลายๆคนก็เชื่อ คุณจะสรุปไปว่ามันเป็น Objective reality คือมีอยู่จริง ซึ่งไม่ถูกต้องนัก เช่น

ถ้าคุณบอกว่าเงินคือ Objective reality แสดงว่าเงิน 100 ดอลล่าต้องมีค่า ไม่ว่าคนๆนั้นจะเชื่อในดอลล่า หรือไม่เชื่อ (เป็นคนป่า) ซึ่งก็ไม่ใช่ เพราะสำหรับคนป่านั้น ดอลล่าคงไม่มีค่าอะไรเลย

ต่างจาก action=reaction หรือ แรงโน้มถ่วงโลก ที่แม้ขึ้นจะไม่รู้จักวิทยาศาสตร์เลย มันก็ยังเป็นจริงกับคุณ

ดังนั้น Harari จึงบอกว่ายังมี Reality แบบที่ 3 นั่นคือ Inter-subjective Reality 

Intersubjective Reality คือ ความจริงที่อยู่ใน การสือสารระหว่างมนุษย์ (communication among humans) ซึ่งเป็นมากกว่าความเชื่อส่วนบุคคล

ซึ่งสิ่งสำคัญในโลกมนุษย์และประวัติศาสตร์นั้นก็มักเป็น Intersubjective reality  นี้ เช่น เงิน

เงิน ไม่มีคุณค่าใดๆในตัวมันเอง คุณเอามันไปกิน ดื่ม สวมใส่ อาศัย ไม่ได้ แต่มันไม่สำคัญ เพราะตราบใดที่คนอีกหลายพันล้านคนเชื่อในคุณค่าของเงิน มันก็จะยังมีค่า

คุณเอามันไปซื้อปัจจัยสี่ได้ ถ้ามีคนใดคนหนึงเพี้ยนขึ้นมาไม่ยอมรับเงินของคุณ มันก็ไม่ใช่เรื่องใหญ่

แต่หากวันใดประเทศของคุณล่มจม นานาชาติปฏิเสธค่าเงินของคุณ กระดาษในมือคุณก็จะไม่มีค่าใดๆทันที

ไม่ใช่เพียงแค่เงิน แต่รวมถึงกฏหมาย พระเจ้า และอาณาจักรอีกด้วย

เช่น Soviet Union นั้นเคยมีอำนาจมากมาย จนสามารถล้างเผ่าพันธุ์มนุษย์ได้ แต่ในเดือนธันวา 1991 เพียงแค่ผู้นำของรัสเซีย ยูเครน และเบลารุส เซ็นลงนามใน Belavezha Accord โซเวียดก็หายไปทันทีจากประวัติศาสตร์ ไม่มีตัวตนอีกต่อไป

แน่นอน คำว่า Intersubjective reality นี้ดู make sense ดีเมื่อใช้กับเงิน กฏหมาย เทพเจ้าโบราณ

แต่ดราม่าจะบังเกิด หากเราบอกว่า พระเจ้า ประเทศ และขนบธรรมเนียมของเรา ก็อยู่ในหมวดหมู่นี้เช่นกัน คือเป็นแค่ Fiction ทีให้ความหมายกับชีวิตเรา เราอยากเชื่อว่าชีวิตเรามีความหมายเพื่ออะไรบางอย่าง แต่แท้จริงแล้ว’ความจริง’ ที่ว่านั้นก็มีนิยามอย่างจำกัด มันมีความหมาย (Meaning) อยู่แค่ในหมู่คนที่เชื่อในเรื่องเดียวกันกับเราเท่านั้น (Have meaning only within the network of stories, we tell one another)

Meaning สร้างขึ้นมาเมื่อทุกๆคนร่วมกันถักทอเรื่องราวต่างๆให้เป็นnetwork ซับซ้อน

การกระทำหลายๆอย่าง เช่น จับช้อนมือขวา แต่งงานในโบสถ์ การถือศีลอด งดเหล้าเข้าพรรษา มีความหมายกับเรา เพราะพ่อแม่เราเชื่อในมัน เพราะเพื่อนๆเราก็ทำ เพราะคนในประเทศก็เชื่อแบบนี้

แล้วทำไมคนอื่นถึงเชื่อแบบนี้ ก็เพราะคนอื่นๆเชื่ออีกที เกิดเป็น self-perpetuating loop ของการสร้างหมายความขึ้นมา ยิ่งหยั่งรากลึกเท่าใด ก็ยิ่งแน่นหนาเท่านั้น จนยากที่เราจะหา choice อื่นๆ หรือคิดเป็นการอื่นใด้

อย่างไรก็ตามประวัติศาสตร์ก็ได้บอกเราว่า ในช่วงเวลาหลายสิบหลายร้อยปีที่ผ่านมากนี้ Web of meaning ไม่ได้หยุดนิ่งตายตัว มันมีการคลายออก ขมวดปมใหม่ ทำให้เกิดเป็น new meaning มาแทนที่ เป็นระยะๆ

เราจึงเห็นปรากฏการณ์ที่ว่า เรื่องหลายๆเรื่องสำคัญ สำหรับคนในบางยุค จึงกลายเป็นเรื่องไร้สาระสำหรับคนยุคถัดไป

เช่น ปี 1187 Saladin ชนะสงครามครูเสดและยึดเยรูซาเล็มได้ พระสันตะปาปาจึงเริ่มสงครามครูเสดครั้งที่สาม เพื่อยึดเมืองศักสิทธิ์นี้กลับมา

สมมติว่า มีอัศวินหนุ่มคนหนึ่งชื่อจอน จอนเชื่อใน Objective meaning เชื่อในพระเจ้า เชื่อในสวรรค์ เชื่อในนรก เชื่อในชีวิตหลังความตาย

การตายเพื่อพระเจ้าคือเกียรติอันยิ่งใหญ่ จอนเชื่อสิ่งเหล่านี้เพราะเขาโตมากับครอบครัวที่เชื่อสิ่งนี้ กับละแวกเพื่อนบ้านที่เชื่อสิ่งนี้ กับอาณาจักรที่เชื่อสิ่งนี้ วันที่จอนออกเดินทาง พ่อแม่ของเขาก็ไปส่งโดยความปราบปลื้มใจ

แต่เมื่อจอนเดินทางไปถึงสนามรบ สิ่งที่เห็นนั้น ไม่ใช่ชาวมุสลิมไร้อารยะธรรม หรือ นักรบที่เป็นสัตว์ร้าย

แต่คือคนๆหนึ่ง ที่เชื่อสิ่งๆต่างๆเหมือนจอน นักรบมุสลิมคนนั้นเชื่อในสวรรค์ นรก กรรมดี ความชั่ว เพียงแต่เขานับถือพระเจ้าคนละองค์กัน

และนักรบมุสลิมคนนั้น ก็เชื่อเช่นกันว่าถ้าเขาตายไปจากการรบ ก็จะขึ้นสวรรค์

พอเรื่องราวยุคกลาง (Medieval) นี้ก็ผ่านพ้นไป Web of meaning เดิมนี้ก็คลายออกมา

จากยุคที่ Pope มีอำนาจล้นฟ้า ไปสู่ยุค Renaisance ที่ Pope กลายเป็น Devil In the rome …. จากยุคที่นักรบเพื่อพระเจ้า ก็กลายเป็น นักรบพลีชีพเพื่อกษัตริย์

ปัจจุบันเรื่องราวพวกนี้ ก็เป็นแค่ประวัติบทหนึ่งเท่านั้น แต่ในอดีต มันเป็นเรื่องที่ “จริง” มากๆ และกำหนด ตัดสิน ชะตาชีวิตของใครไปหลายๆคน

หากมีใครพูดถึงการออกรบเพื่อดินแดนศักสิทธิ์ในยุคนี้ คนๆนั้นคงโดนหาว่าบ้า ไม่มากก็น้อย

จากสมัยก่อนที่ชีวิตคนไม่เท่ากัน แบ่งชนชั้นวรรณะกันโจ่งแจ้ง ตอนนี้ก็ทุกคนก็ต้องเชื่อใน Human right เชื่อว่าคนมีสิทธิ์พื้นฐานเท่าเทียมกัน

Dreamtime

Sapiens ปกครองโลกนี้ได้ ก็เพราะมันสามารถถักทอโครงข่ายของ Intersubjective reality นี้ให้ซับซ้อนและขยายมากขึ้นเรื่อยๆ กลายมาเป็น Web of Meaning อันมหาศาล

โครงข่ายของความเชื่อต่างๆ เช่น เงิน กฏหมาย พลังอำนาจ ที่มีอยู่แค่ในดินแดนแห่งจินตนาการของผู้คนเพียงจำนวนหนึ่งนั้น ก็มีความแข็งแกร่งมากเสียจนทำให้เหล่าผู้คนสามารถก่อสงครามศาสนาได้ ปฏิวัติคอมมิวนิสได้ หรือนณนงค์เรื่องสิทธิมนุษยชน ก็ได้

สัตว์ตัวอื่นๆ อาจจินตนาการได้ เช่น แมวจินตนาการถึงรสชาติหนู แต่ความรู้เท่าที่มีตอนนี้ มันคงทำได้แต่จินตนาการไปถึงสิ่งที่มีตัวตนจริงๆ (objective reality) 

และแมวตัวนั้นก็อาจจะสื่อสารกับแมวตัวอื่นได้ แต่อีกเช่นกัน มันสื่อสารได้แค่สิ่งที่มีอยู่จริง มันคงไม่สามารถสร้างสิ่งในจินตนาการขึ้นมาในหัว แล้วไปชักชวนให้แมวอีกตัวเชื่อเหมือนมันด้วย

Sapiens จึงแยกกับสัตว์ชนิดอื่นได้ และกลายมาเป็นSpecies ที่ครองโลก เพราะเหตุอันนี้

เพราะ Sapiens สามารถสร้าง Intersubjective reality ที่นำไปสู่การร่วมมือกันได้อย่างมหาศาลใน Species นั่นเอง

ความสามารถในการสร้าง Intersubjective Reality นี้ นอกจากมันจะแยกเรากับสัตว์ตัวอื่นแล้ว มันยังแยก มานุษวิทยา (Humanity) ออกจาก Life Science

Humanities เน้นศึกษาความสำคัญของ Intersubjective Entity ว่ามันได้ส่งผลกระทบกับมนุษย์มากแค่ไหนจากประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา

ทั้งนี้ไม่ได้แปลว่าพวกเขาไม่สนใจเรื่อง objective factor เลย เช่นเรื่องพันธุกรรม

แต่พวกเขาให้ความสำคัญกับเรื่องที่ผู้คนแต่งและเชื่อมากกว่า เช่น การที่เกาหลีเหนือ และเกาหลีใต้ มีความแตกต่างกันมหาศาล มันไม่ใช่เพราะว่าคนในสองประเทศนั้นมีพันธุกรรมที่ต่างกัน หรือเพราะอากาศภาคเหนือเย็นกว่า

แต่เพราะว่าเกาหลีเหนือมี Fiction ชนิดคนละโลกปกคลุมผู้คนอยู่นั่นเอง

ในขณะที่ Biologist เชื่อว่าทุกสิ่งทุกอย่างที่เกิดขึ้น ที่เกิดมาจากฝีมือ จากความนึกคิดของมนุษย์นั้น มีคำตอบอยู่ใน Genetic code และ Neuron ในสมอง เราเพียงแต่รอให้ความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ เผยออกมา

พวกเขาเชือว่า การกระทำทุกอย่าง เช่นสงครามครูเสด ท้ายสุดแล้ว มันจะอธิบายได้ด้วยหลักทางวิวัฒนาการและชีววิทยา

แน่นอนว่าในอนาคตความเจริญทาง Neurobiology อาจจะมาถึง และมันจะอธิบายได้หมดว่า  Communist และ Crusade นั้นสามารถอธิบายได้อย่างไร ด้วยวิทยาศาสตร์ แต่เราคงยังไกลจากจุดนั้นมาก

ในศตวรรษนี้  border ระหว่าง history and biology มีแนวโน้มแบ่งแยกไม่ชัดเจนมากขึ้น ( Blurred Border) ไม่ใช่เพราะว่า biology จะมาอธิบาย history ได้หมด แต่กลับกัน คือ Fiction จะมา rewrite DNA ของมนุษย์

Harari เสนอว่า สิ่งที่กำลังจะเกิดขึ้นในอนาคตอันไกล้นั้น

ไม่ใช่ว่าความเจริญก้าวหน้าทางชีววิทยา จะมา Disrupt ไขปริศนา เรื่อง Intersubjective Reality และทำให้มันหมดความสำคัญไป เพราะสุดท้ายแล้วทุกอย่างจะอธิบายได้ด้วยปฏิกิริยาเคมีในสมอง

แต่สิ่งจะเกิดคือ Intersubjective Reality หรือ Fiction ของเหล่ามนุษย์ชาตินั้น จะทวีอิทธิพลมากยิ่งกว่าเดิม ด้วยความเจริญทางวิทยาศาสตร์

Fiction ของมนุษยชาติ เช่นระบบการเมือง ระบบเศรษฐกิจ ที่คราวนี้ได้ติดอาวุธเพิ่มจากความเจริญทางวิทยาศาสตร์ นี่แหละ ที่จะไปกำหนดชะตากรรมของสภาพอากาศ กำหนด Genetic Code ของมนุษย์ 

Intersubjective Reality จะกลืนกิน Objective Reality 

Biology จะถูกผนึกหลอมรวมไปกับ History

ดังนั้น ในศตวรรษอันใกล้นี้ Fiction จะเป็นสิ่งที่ทรงกำลังที่สุดในโลก

มันจะมีพลังเปลี่ยนแปลกโลก มากกว่า อุกาบาต หรือ natural selection

ดังนั้นหากเราต้องการเข้าใจในอนาคต ….การไขปริศนา Genome หรืออาศัยแต่เรื่องวิทยาศาสตร์อย่างเดียว คงไม่พอ

เราจะต้องไขปริศนา Fiction ที่ว่านี้ ว่าตอนนี้เรากำลังถูกครอบด้วย Fiction อะไรอยู่ มันมาได้ยังไง และมันกำหนดความหมายให้เราอย่างไรบ้าง